Przy pomocy równań różniczkowych modelowanych jest wiele różnych zagadnień. Równaniami różniczkowymi nazywamy takie równania, w których szukaną niewiadomą jest funkcja lub wektor funkcyjny, których pochodne i same funkcję muszą spełniać odpowiednie równania.
Najprostszą klasą równań są równania różniczkowe zwyczajne, (ang. ordinary differential equation), czyli równania postaci:
(2.1) |
na funkcję
Przy założeniu, że
którego rozwiązaniem jest funkcja
Zauważmy, że przez proste podstawienie
(2.2) |
który jest szczególnym równaniem pierwszego rzędu postaci:
(2.3) |
gdzie funkcja
Zagadnieniem początkowym (zagadnieniem Cauchy'ego) nazywamy równanie z warunkiem początkowym:
(2.4) |
gdzie
Rozwiązaniem równania (2.3) nazwiemy funkcję
Jeśli dodatkowo
Podamy teraz kilka prostych przykładów zagadnień fizycznych, czy ogólnie przyrodniczych modelowanych równaniami różniczkowymi zwyczajnymi.
Najprostszy model populacji danego gatunku zwierząt:
gdzie
Oczywiście ten model jest nierealistyczny, ponieważ populacja - nawet izolowana - nie może rosnąc do nieskończoności. Podajmy więc bardziej skomplikowany model wzrostu logistycznego:
Model logistyczny populacji.
gdzie
Rozpad radioaktywnego węgla. Wiemy, że w czasie
gdzie
Równanie Newtona.
Rozpatrzmy ruch cząsteczki w przestrzeni. Oznaczmy wektory:
Jeśli ruch cząsteczki sterowany jest jakąś zewnętrzną siłą
to - zgodnie z prawem dynamiki Newtona - zachodzi następujący związek:
gdzie
Jeśli dodatkowo znamy położenie i prędkości cząsteczki, tzn.
W najprostszym przypadku załóżmy, że działa siła grawitacji skierowana w dół, czyli wzdłuż osi
Znając położenie i prędkość w chwili
Równanie wahadła.
Wyprowadzamy równanie zgodnie z Rysunkiem 2.2.
Ruch powoduje siła
gdzie
zatem otrzymujemy równanie:
Sprowadzając je do równania pierwszego rzędu otrzymujemy:
Możemy naszkicować pole wektorowe tego równania. Tzn. ogólnie jakakolwiek trajektoria rozwiązania
Ogólnie mówiąc, równania różniczkowe cząstkowe to równania, których rozwiązania są funkcjami wielu zmiennych, i w których pojawiają się pochodne cząstkowe. Przy niektórych typach równań wyróżnia się jedną ze zmiennych i oznacza jako czas
W tym rozdziale wymienimy podstawowe typy równań różniczkowych cząstkowych, które pojawią się w treści tego skryptu.
Po więcej informacji na temat podstawowych idei i pojęć dotyczących dziedziny matematyki zwanej równaniami różniczkowymi cząstkowymi odsyłamy do obszernego podręcznika Lawrence'a Evansa [11].
W przypadku równań eliptycznych nie mamy wyróżnionej zmiennej, ponieważ opisują one często stany stacjonarne zjawisk fizycznych.
Podstawowym przykładem równania eliptycznego jest
równanie Laplace'a:
gdzie
Jeśli dołożymy warunek brzegowy, to otrzymamy klasyczne równanie Poissona.
Szukamy tu
(2.5) |
Zagadnienie z laplasjanem może mieć też inne warunki brzegowe.
To jest podstawowy przykład zagadnienia eliptycznego, zwanego też zagadnieniem stacjonarnym, czy zagadnieniem brzegowym.
W szczególności równanie Laplace'a modeluje rozkład potencjału elektrycznego w
Zachodzi prawo fizyczne Gaussa:
gdzie
Minus gradient potencjału
z tego wynika, że otrzymujemy
Jeśli ładunek równy zero, to otrzymujemy równanie Laplace'a:
Podamy teraz ogólniejszą definicję równania (operatora) eliptycznego drugiego rzędu.
Rozważmy równanie różniczkowe liniowe drugiego rzędu dla ogólnego operatora liniowego drugiego rzędu
(2.6) |
gdzie
Równanie (2.6) (operator
Operator
Warto wspomnieć, że w praktyce pojawiają się także równania eliptyczne czwartego rzędu, np. równanie bi-harmoniczne, które modeluje np. wygiętą cienką membranę (czy płytkę) poprzez zewnętrzną siłę:
gdzie
dla płytki przygiętej (tutaj
dla zadania podpartej płytki.
Ogólnie za równanie różniczkowe hiperboliczne pierwszego rzędu uważamy równanie postaci:
dla funkcji
Dodatkowo dodaje się warunek brzegowy na brzegu lub części brzegu
gdzie
Będą nas w szczególności interesować równania liniowe:
(2.7) |
dla danych funkcji
Ważnym przykładem jest równanie:
gdzie
dla dowolnej funkcji różniczkowalnej w sposób ciągły
Dodając warunek początkowy
dla
Ogólnie równaniem liniowym hiperbolicznym drugiego rzędu nazwiemy równanie:
(2.8) |
dla operatora
Klasycznym przykładem takiego równania jest równanie falowe:
Dla prawej strony równej zero, tj.
Odpowiada ono drganiu struny (
Aby zadanie posiadało jednoznaczne rozwiązanie należy:
Podać warunki brzegowe np. typu Dirichleta
dla danej funkcji
Podać warunki początkowe:
dla danych funkcji określonych na
Równaniem liniowym parabolicznym drugiego rzędu nazywamy równanie:
(2.9) |
gdzie
Klasycznym równaniem parabolicznym jest równanie przewodnictwa ciepła:
opisujące rozchodzenie się ciepła w pręcie (
dla danej funkcji
dla danej funkcji
Możemy też na brzegu
W jednym wymiarze, tzn. dla
znamy rozwiązanie:
Rozpatrzmy zadanie początkowe autonomiczne (tzn. prawa strona równania nie zależy od
dla
ma rozwiązania
Z tego, że
Wyprowadź równania ruchu wahadła w postaci:
dla
Narysuj powyższe pole wektorowe wahadła w Octavie (funkcja quiver()
).
Trzeba dokonać rozkładu na odpowiednie składowe jedynej siły, która powoduje ruch wahadła
czyli
Zauważmy, że
Rozważmy równanie paraboliczne jednowymiarowe:
z warunkami brzegowymi
Wstaw
Rozważmy równanie hiperboliczne jednowymiarowe:
z warunkami brzegowymi
Wstaw
Rozpatrzmy równanie różniczkowe pierwszego rzędu
Różniczkując ostatnie równanie otrzymujemy:
(2.10) |
a różniczkując po
(2.11) |
Treścią zadania jest wykazanie, że definiując krzywą
(2.12) |
i korzystając z powyższych równań
otrzymujemy, że
Równania te nazywamy równaniami charakterystyk dla wyjściowego równania pierwszego rzędu, a krzywe
Wyprowadź równania charakterystyk dla równań liniowych pierwszego rzędu (2.7) jednorodnych tzn. z
Treść automatycznie generowana z plików źródłowych LaTeXa za pomocą oprogramowania wykorzystującego LaTeXML.
strona główna | webmaster | o portalu | pomoc
© Wydział Matematyki, Informatyki i Mechaniki UW, 2009-2010. Niniejsze materiały są udostępnione bezpłatnie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
Projekt współfinansowany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego i przez Uniwersytet Warszawski.