Rynkiem finansowym (Financial Market) nazywamy rynek, na którym towarami są instrumenty finansowe. Opisując rynek finansowy, zazwyczaj bierze się pod uwagę pewne jego cechy, stanowiące podstawę klasyfikacji na różne kategorie. Najczęściej występującymi kryteriami są: A. typy instrumentów finansowych, B. horyzont czasowy, C. forma sprzedaży, D. forma organizacji rynku. Poniżej przedstawiamy schematy ogólne podziałów rynku finansowego w zależności od wybranej cechy.

A. PODZIAŁ RYNKU FINANSOWEGO ZE WZGLĘDU NA INSTRUMENTY:

∙Rynek pieniężny (Money Market):

1. – transakcje krótkoterminowe (do jednego roku),

2. – instrumenty finansowe o dużej płynności:

   1. bony skarbowe, bony komercyjne,

   2. certyfikaty depozytowe,

   3. czeki,

   4. weksle,

   5. umowy typu REPO¹Repurchase agreement – transakcja sprzedaży z obietnicą odkupienia po ustalonej cenie i w ustalonym terminie. .

∙Rynek kapitałowy (Capital Market):

1. – instrumenty finansowe o charakterze własnościowym lub wierzycielskim:

   1. akcje,

   2. obligacje.

∙Rynek walutowy (Forex):

1. – kupno i sprzedaż walut.

∙Rynek instrumentów pochodnych (Derivatives Market):

1. – kontrakty pochodne:

   1. futures,

   2. opcje,

   3. jednostki indeksowe itp.
      

B. PODZIAŁ RYNKU FINANSOWEGO ZE WZGLĘDU NA HORYZONT CZASOWY:

∙Rynek natychmiastowy zwany też gotówkowym (Spot Market):

1. – wymiana towarów, tzn. rozliczenie kontraktu, następuje w czasie do dwóch lub trzech dni od chwili zawarcia kontraktu.

∙Rynek terminowy (Forward Market):

1. – od chwili zawarcia kontraktu do momentu dostarczenia towaru, rozliczenia kontraktu, może upłynąć kilka lat.
   

C. PODZIAŁ RYNKU FINANSOWEGO ZE WZGLĘDU NA FORMĘ SPRZEDAŻY:

∙Rynek pierwotny (Primary Market):

1. – rynek, na którym emitenci nowych instrumentów finansowych, dopiero co wyemitowanych, sprzedają je za pośrednictwem instytucji finansowych.

∙Rynek wtórny (Secondary Market):

1. – rynek, na którym następuje dalszy obrót instrumentami finansowymi.
   

D. PODZIAŁ RYNKU FINANSOWEGO ZE WZGLĘDU NA FORMĘ ORGANIZACJI:

∙Rynek publiczny:

1. – giełdy (Stock Exchange),

2. – regulowany rynek pozagiełdowy (np. BondSpot S.A w Warszawie (dawniej CTO²Centralna Tabela Ofert.)).

∙Rynek prywatny (nieformalny):

1. – np. rynek międzybankowy.

Istotną rolę w funkcjonowaniu rynku odgrywają jego uczestnicy: czyli inwestorzy, wśród których można wyodrębnić kilka różnych grup, oraz pośrednicy.

Uczestnicy rynku:

1. ∙ inwestorzy indywidualni;

2. ∙ inwestorzy instytucjonalni:

   1. – banki,

   2. – fundusze emerytalne,

   3. – zakłady ubezpieczeniowe,

   4. – fundusze powiernicze *),

   5. – inne instytucje finansowe.

3. ∙ pośrednicy:

   1. – maklerzy (biura maklerskie – brokers).

*)Na rynku finansowym spotykamy fundusze powiernicze dwojakiego rodzaju: otwarte i zamknięte. Fundusz otwarty emituje jednostki uczestnictwa. Wartość takiej jednostki wyznacza się jako iloraz wartości netto aktywów funduszu do liczby wydanych jednostek. Zysk uczestnika jest związany ze wzrostem wartości jednostki uczestnictwa. Fundusz zamknięty emituje akcje lub certyfikaty inwestycyjne. Uczestnik posiadający akcje funduszu otrzymuje dywidendę. Natomiast certyfikaty są odkupywane przez fundusz po cenie wyznaczonej tak, jak dla jednostek uczestnictwa.

Giełdy stanowią specyficzną formę wymiany towarów i zawierania transakcji. W zależności od rodzaju towarów wyróżnia się:
– giełdy towarowe (np. energii elektrycznej, produktów rolnych, surowców itp.),
– giełdy terminowe,
– giełdy papierów wartościowych.

Funkcjonowanie giełdy papierów wartościowych opiszemy na przykładzie Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie, gdzie notowane są następujące papiery wartościowe: akcje, prawa do akcji, prawa poboru, obligacje, certyfikaty inwestycyjne oraz instrumenty pochodne: futures, opcje, warranty i jednostki indeksowe. Zacznijmy od omówienia pokrótce podstawowych kontraktów finansowych, będących przedmiotem obrotu giełdowego, czyli akcji i obligacji.

Na ćwiczeniach zostanie omówiona podstawowa metoda spłaty kredytu zwana metodą amortyzacji.

Metoda amortyzacji opiera się na podziale czasu życia kredytu (długu) na okresy odsetkowe (na ogół równe). Odsetki nalicza się na koniec każdego okresu na podstawie zadłużenia z początku okresu. Przepływy gotówki (spłaty, raty, kupony itp.) w trakcie okresu są kumulowane i dlatego zazwyczaj odbywają się tylko na końcu okresu.

W każdej zapłaconej racie wyodrębnia się dwie kwoty – spłacającą kapitał i spłacającą odsetki. Zarobione przez pożyczkodawcę odsetki podlegają opodatkowaniu. Jeśli, w którymś okresie nie następuje przepływ gotówki lub nie wystarcza on na pokrycie odsetek, to powiększa się kwota zadłużenia (saldo długu). Wówczas mamy do czynienia z amortyzacją negatywną.

Okresy odsetkowe, stopy zwrotu, wielkości spłat mogą być, ale nie muszą,ustalone w momencie zawarcia umowy. Na przykład według US-rule okresy odsetkowe wyznaczane są przez spłaty kredytobiorcy. Jeśli suma wpłat w danym okresie przewyższy narosłe odsetki, okres ten zostaje uznany za zakończony.
Schemat powyższy naszkicowany jest oczywiście bardzo ogólnie.

Na konkretnym przykładzie, prześledzimy teraz jak wygląda plan spłaty kredytu zgodnie z metodą amortyzacji. Ograniczymy się do kredytu z jednorazową wypłatą bez prowizji i kosztów manipulacyjnych.
Przyjmijmy następujące oznaczenia:
K – wysokość zaciągniętego kredytu,
n – liczba okresów, na które podzielono czas życia kredytu,
ri – stopa procentowa w i-tym okresie, i=1,2,…⁢n,
Oi – odsetki naliczone w i-tym okresie, i=1,2,…⁢n,
C⁢Fi – przepływ gotówki na koniec i-tego okresu, i=1,2,…⁢n,
Ti – rata kapitałowa na koniec i-tego okresu, i=1,2,…⁢n,
Si – stan zadłużenia w i-tym okresie, i=1,2,…⁢n+1, S1=K, Sn+1=0.
Zakładamy, że wszystkie salda Si i stopy ri są nieujemne.

Wysokość odsetek wyznaczona jest przez stan zadłużenia i stopę procentową

Zazwyczaj zaokrągla się je do dwóch miejsc dziesiętnych czyli dla kredytów denominowanych w złotych, do jednego grosza.

Zmiana stanu zadłużenia zależy od przepływu gotówki i od kwoty odsetek

Zauważmy, że z warunku nieujemności Si+1 wynika następujące oszacowanie dla C⁢Fi

Ponadto, jeśli zsumujemy powyższe równości po wszystkich i, to otrzymamy, że suma płatności jest równa kwocie kredytu powiększonej o sumę naliczonych odsetek.

Rata kapitałowa stanowi część przepływu gotówki. Gdy wszystkie spłaty C⁢Fi wystarczają na pokrycie aktualnych odsetek Oi, to

W przeciwnym przypadku, gdy niektóre C⁢Fi są mniejsze od Oi, to niespłacone części odsetek są pokrywane z następnych spłat. Ogólnie, wielkość rat opisuje następujący wzór:

Sprawdźmy, że zgodnie z nazwą, raty kapitałowe ,,spłacają” kredyt.

Rozwiązanie.
Najpierw pokażemy, że suma rat Ti nie przewyższa kwoty kredytu, tzn. że dla i=1,2,…,n

Skorzystamy z zasady indukcji matematycznej. Dla i=1 teza jest oczywista

Załóżmy, że dla i-1 oszacowanie zostało udowodnione. Mamy

Po przeniesieniu sumy na lewą stronę otrzymujemy tezę indukcyjną.

Aby zakończyć dowód, należy zauważyć, że Sn+1=0. Zatem na mocy udowodnionej już nierówności otrzymujemy

Odpowiedź.

1. Jednorazowa spłata kapitału i odsetek po 4 latach.

2. Jednorazowa spłata kapitału po 4 latach i odsetki płatne po każdym okresie.

3. Równe raty kapitałowe i odsetki płatne po każdym okresie.

4. Równe spłaty.

Rozwiązanie. Mamy K=10000, n=4, r1=r2=r3=r4=0.24/4=0.06, ⁢C⁢F1=C⁢F2=C⁢F3=C⁢F4±ε, gdzie ε jest resztą wynikającą z zaokrągleń (0≤ε<0,01⋅n2). C⁢F1 wyznaczamy ze wzoru

gdzie r=ri=0,06, a n=4. Po zaokrągleniu otrzymujemy C⁢F1=2885,91 zł. Tyle samo wynoszą kolejne dwie spłaty. Ostatnią spłatę należy powiększyć o 2 grosze. Ponieważ spłaty przewyższają odsetki, to raty kapitałowe wyznaczamy ze wzoru

Odpowiedź.

Rozwiązanie. Mamy K=10000, n=4, r1=r2=0,2/4=0,05, r3=r4=0.24/4=0.06, ⁢T1=T2=T3=T4=K/4=2500. Spłaty wyznaczamy jako sumy rat kapitałowych i odsetek

Odpowiedź.

Rozwiązanie.
1. Mamy

Szukamy C⁢F12. Pozostałe C⁢Fi są zerowe.

Salda Si wyznaczamy w następujący sposób

Szukane C⁢F12 otrzymujemy z warunku

Raty kapitałowe są spłacane w 3, 8 i 12 miesiącu. Wynoszą one

Co daje następujący schemat amortyzacji:

2. Mamy

Szukamy C⁢F3.

Otrzymujemy następujący schemat amortyzacji:

Odpowiedź. Przy miesięcznej kapitalizacji odsetek ostatnia wpłata wynosi 595,90 zł, a zgodnie z US-rule 594,36 zł. Jak widać, przy tej samej stopie nominalnej dłuższe okresy kapitalizacji zmniejszają koszt kredytu. W obu przypadkach mamy trzy raty kapitałowe, które wynoszą odpowiednio 169,70 zł, 257,65 zł i 572,65 zł oraz 170 zł, 258,50 zł i 571,50 zł.